چهره‌های جنون؛ از فوکو به ابن‌حبیب‌نیشابوری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

گنبدکاووس

چکیده

ابن­حبیب­نیشابوری در کتاب خویش – که ذیل ادبیات صوفیانه دسته­بندی می­شود- اقسام معانی جنون را برمی­شمرد؛ در این طبقه­بندی، هرگز جنون، بیماری پنداشته نمی­شود و نقطۀ مقابل خردمندی نیست. دیوانه کسی است که سبکی متفاوت از زندگی همگانی را برمی­گزیند و هنجارهای رسمی را زیرِ پا می­نهد. بدین­ترتیب، دیوانه همچون نقاد اجتماعی-سیاسی بازنمایی می­شود. دیوانگی، زبان حاشیه­نشینان و مطرودان است. از این­روست که همواره شکل طنز و هجو به خود می­گیرد و سلسله مراتب معرفتی-اخلاقی را باژگونه می­سازد. فوکو نیز گفتمان روانپزشکی که تحت کردارهای شکاف­انداز، دوقطبیِ «عقل-جنون» را برمی­سازد و کردار اندیشیدن به شیوۀ متفاوت را منتفی می­سازد، به نقد می­کشد. از دید فوکو، روانپزشکی ابزار کنترل اجتماعی و حذف سوژه­های تکین است. این رهیافت، نگاه فوکو را به فهم ابن­حبیب نیشابوری از جنون نزدیک می­کند. البته برخلاف ابن­حبیب نیشابوری، فوکو از هرگونه تفسیر رمانتیک یا ذات­گرایانه از یک باطن معصومانه امتناع می­ورزد. فوکو، هرگونه بازگشت به گفتمان­های پیشامدرن را همچون رهیافتی ارتجاعی نفی می­کند. او به مفهوم جنون توجه می­نماید از این حیث که شکلی از سیاست­ورزیِ غیررسمی را ممکن می­کند: نوعی اِعمال قدرت از پایین به بالا، فراروی از کردارهای تقسیم­کننده. به عبارتی دیگر: فراسوی نیک-بد یا صدق-کذب. اما ابن حبیب نیشابوری، در چارچوب گفتمان صوفیانه، از زبان شیدایان یک گفتمان هژمونیک علیه گفتمان فلسفی می­سازد. مقالۀ حاضر با مقایسۀ دیدگاه ابن حبیب­نیشابوری با فوکو می­کوشد از شباهت­های ظاهری به تفاوت­های گفتمانی برسد.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Faces of madness: Foucault to Ibn Habib Neyshaboory

نویسنده [English]

  • Aref daniali
gonbad kavoos
چکیده [English]

Ibn Habib Neyshaboory in self' book –that it is classified as sufi
literature- considers the kinds of madness. In this classification, never
madness isn't conceived as illness and it isn't the contrast with
rationality. A madman is a man who he chooses different style with
public life and refuses formal normal. At a conclusion, a madman is
representated as critic of society and politics. Madness is language of
outcasts and isolated persons. Therefore, it is irony and overturne
ethics-knowledge regime.Foucault, also, criticizes psychiatry' dividing
practices that constitutes reason-madness polarity and denies a
different ways of thinking. In view of Foucault, psychiatry is a
apparatus for social control and rejaction of singular subjects. In this
approach, Foucault's perpective becomes similar to Ibn Habib's.But,
Foucault, against Ibn Habib, avoids romantic or essentialist
interpretation about a innocent essence. Foucault considers refrence to
pre-modern discourses as a regressive approach. He pays attention to
madness concept because it make possible forms of informal politics:
ways of practicing power down to up and pass out of dividing
practices. It is beyond of good-bad or truth-false. But Ibn Habib, in
sufi discourse, constitutes madness language as hegemonic discourse
against philosophical discourse. This article make a comparison
between Foucault and Ibn Habib and it transfers superficial similarity
to discoursive difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Habib Neyshaboory
  • Foucault
  • madness
  • dividing practices
  • difference
  • Power
  • Essentialism
  1. ابن حبیب نیشابوری(1394)، حسن بن محمد، دیوانگان خردمند، ترجمۀ زین‌العابدین فرامرزی و حسین گل‌چینی، گرگان: انتشارات نوروزی.
  2. ابن خلدون(1393)، عبدالرحمن، مقدمۀ ابن‌خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  3. اَدو(1382)، پی‌یر، فلسفه باستانی چیست؟، ترجمۀ عباس باقری، تهران: نشر علم.
  4. اراسموس (1392)، دسیدریوس، در ستایش دیوانگی، ترجمۀ حسن صفاری، تهران: نشر فرزان روز.
  5. افلاطون(1357)، مهمانی، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
  6. دانیالی (1393)، عارف، میشل فوکو؛ زهد زیبایی‌شناسانه به مثابه گفتمان ضددیداری، تهران: انتشارات تیسا.
  7. رورتی (1383)، ریچارد، «هایدگر، کوندرا، دیکنز»، مترجم: یوسف اباذری، چاپ شده در: ارغنون، شمارۀ 1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  8. فوکو (1381)، میشل، تاریخ جنون، ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران: نشر هرمس.
  9. فوکو(1389)، میشل، «نقد چیست؟»، در: تئاتر فلسفه، ترجمۀ افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، تهران: نشر نی.
  10. فوکو (1394)، میشل، «نیچه، تبارشناسی، تاریخ»، مترجم: عبدالکریم رشیدیان، در: از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، تهران: نشر نی.
  11. نیچه(1379)، فریدریش، فراسوی نیک و بد، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: انتشارات خوارزمی.
  12. Agamben, Giorgio(2000), Means Without End: Notes on Politics, Translated by Vincenzo Binetti and Cessare Casarino, University of Minnesota Press.
  13. Foucault(1991), The History of Madness, Translted by Alan Sheridan, Vintage Books.
  14. Foucault(1997a), “Psychiatric Power”, in: Ethics, Translated by Robert Hurely and others, Edited by Paul Rabinow, The Penguin press.
  15. Foucault(1998a), “Philosophy and Psychology”, in: Aesthetics, Method and Epistemology, Translated by Robert Hurley and others, Edited by James D.Faubion, Volume2, The New Press.
  16. Foucault(1998b), “Madness and Society”, in: Aesthetics, Method and Epistemology, Translated by Robert Hurley and others, Edited by James D.Faubion, Volume2, The New Press.
  17. Rayner (2007),Timothy, Foucault”s Heidagger , London: Continuum