نویسندگان
1
دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی
2
استادیار رشته فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه پیام نور
چکیده
موجود نخستین اصل شناخت و به طریق اولی، موضوع مابعدالطبیعه است. لفظی که در وجودشناسی ابن سینا به تبع ارسطو نقش کلیدی دارد ، «موجود» است. موضوع فلسفه « موجود به ماهو موجود و عوارض ذاتی آن» است. مفهوم «موجود» مفهوم عامی است که حاکی از مطلق واقعیت است و تنها مفهومی است که دربرگیرنده همۀ چیزهاست. از نظر ابن سینا می‌توان موجودی را در خارج تصور کرد که صرف وجود و بدور از ماهیت است (خداوند)؛ می‌توان موجودی را در خارج در نظر گرفت که مرکب از «وجود» و «ماهیت» است (مخلوقات). بنابراین ابن سینا با مفهومی به عنوان «موجود» سروکار دارد که از اصل واقعیت حکایت می‌کند و می‌تواند ماهوی و غیر ماهوی باشد. درباره خداوند «وجود محض» است و درباره مخلوقات مرکب از وجود و ماهیت و «موجود» است. بنابراین وجود در اندیشه ابن سینا در پنج معنا بکار می‌رود: وجود خاص؛ وجود اثباتی؛ فعل وجود دادن؛ فعل بودن و وجود رابط. وجود یا به معنای اسمی بکار می‌رود بر سرشت اشیاء و موجودات اطلاق می‌شود (وجود خاص) یا به معنای عام دلالت دارد که صفت مشترک میان موجودات است ( وجود اثباتی) یا به معنای «فعل وجود دادن » است که دررابطه با وجودبخشی خداوند به مخلوقات بکار می‌رود یا به معنای «فعل بودن» است به معنای عارض بودن وجود بر ماهیت که در آن منشأیت آثار خارجی مدنظر است یا در حمل میان موضوع و محمول به‌صورت رابط لحاظ می‌شود. در این نوشتار ضمن گذار از موجود به وجود، معانی پنج‌گانه وجود را بررسی می‌کنیم.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء الهیات، مقدمه ابراهیم مدکور، قاهره، الهیئه العامه لشئون الماطبع الامیریه، 1960م.
- همو، الهیات من کتاب الشفاء، آیت الله حسن زاده آملی، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی، مرکز نشر، 1418.
- همو، الشفا الطبیعیات، تحقیق سعید زاید قم، مکتبه ایه الله مرعشی النجفی، 1404الف.
- همو، الشفاء المنطق، تحقیق سعید زاید قم، مکتبه ایه الله مرعشی النجفی، 1405.
- همو، عیون الحکمه، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، کویت، وکاله المطبوعات، بیروت، دارقلم، الطبعه الثانبه، 1980م.
- همو، الهیات دانشنامه علایی، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم، 1383ه.ش.
- همو، النجاه، ناشر مرتضوی، چاپ دوم، 1364ه.ش.
- همو، النجاه، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش پژوه، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1379ه.ش.
- همو، تعلیقات، تحقق عبدالرحمن البدوی، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، 1403.
- ابن سینا، المباحثات، توضیح مقدمه و تحقیق از محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1371ه.ش.
- همو، الالهیات الشفاء، قم، مکتبه المرعشی النجفی، 1404ب.
- همو، الاشارات والتنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375ه.ش.
- همو، الحدود، قاهره، الهیئه المصریه العامه الکتاب، چاپ دوم، 1989م.
- همو، مبدأ والمعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مگ گیل شعبۀ تهران، 1363ه.ش.
- ارسطو، متافیزیک، ترجمۀ شرف الدین خراسانی، تهران، نشر گفتار، 1367.
- افلاطون، دوره آثار، (جمهوری)، محمدحسن لطفی، تهران، نشر گفتار، 1382.
- اکبریان، رضا«بحثی تطبیقی دربارة وجود از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، خردنامة صدرا، شمارة18، (صص 5-17)، 1378.
- حکمت، نصرالله، متافیزیک ابن سینا، تهران، الهام، 1389.
- ژان وال، مابعدالطبیعه، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، 1389.
- ژیلسون، اتین، هستی در اندیشه فیلسوفان، حمیدرضا طالب زاده با همکاری محمدرضا شمشیری و مقدمه کریم مجتهدی، حکمت، 1385.
- دادجو، ابراهیم، وجود و موجود از منظر ابن سینا و توماس آکوئینی، تهران، فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
- داوری اردکانی، رضا، فلسفه چیست؟ تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، چاپ دوم، 1374.
- ذبیحی، محمد، فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آراء ابن سینا، تهران، سمت، چاپ چهارم، 1389.
- ذهنی تهرانی، سیدمحمد جواد، فصول الحکمه، قم، انتشارات حاذق، 1369ه.ش.
- سبزواری، هادی بن مهدی، شرح منظومه، تصحیح آیت الله حسن‌زاده آملی و تحقیق از مسعود طالبی، تهران: نشر ناب، 1369-1379ش.
- سبزواری، هادی بن مهدی، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد: المرکز الجامعی النشر، چاپ دوم، 1360ش.
- طباطبایی، محمدحسین، بدایه الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1362.
- فارابی، ابونصر، الحروف، مقدمه و تحقیق محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق، 1986م.
- همو، فصوص الحکم، تحقیق شیخ محمدحسن ال یاسین، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم، 1405.
- قوام صفری، مهدی، نظریه صورت در فلسفۀ ارسطو، تهران، حکمت، چاپ دوم، 1387.
- کندی، مجموعه رسائل کندی، محمود یوسف ثانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.
- مصباح، محمدتقی، مشکات، شرح الهیات شفاء، ج1، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، 1391.
- همو، مشکات، شرح الهیات شفاء، ج2، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.
- Aristotle, Categories, translated by E. M. Edghill, the works of Aristotle, edited by W. D. Ross, London, Oxford university press , 1955.
- Aristotle, Metaphysics, Translated by W. D. Ross, (2009) (http://classics.mit.edu/Aristotle/metaphysics.4.iv.html)
- Joseph Owens, The Doctrine of Being in the Aristotelian Metaphysics, Pontifical institute of mediaeval studies Toronto Canada, third edition. 1978
)