تفاوت هیأت در حکمت اشراق با عرض در حکمت مشاء

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

دانشیار فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

بسیاری از محققان اصطلاح هیأت در آثار اشراقی سهروردی را معادل عرض در اصطلاح مشائی دانسته‌اند و معتقدند که شیخ اشراق در این زمینه تنها لفظی جدید وضع کرده است. در این مقاله با مقایسة هیأت در حکمت اشراق با عرض در حکمت مشاء و نیز با مراجعه به تصریحات شیخ اشراق در این زمینه، نشان داده می‌شود که این دو اصطلاح متفاوت با یکدیگر هستند. اصطلاح هیأت در آثار شیخ اشراق به معانی صورت، شکل، حالت و نیز غیرجوهر به کاررفته است که هیأت به معنای غیرجوهر در مقابل جوهر در نظر اشراقیان است و نه جوهر از نظر مشائیان. بنابراین شیخ اشراق برای اشاره به معنای غیر جوهر در نظر اشراقیان، مجبور به وضع لفظی جدید شده است و اصطلاح عرض را صرفا در معنای غیرجوهر در نظر مشائیان به کار برده است. در نتیجه به دلیل متفاوت بودن تعریف جوهر در حکمت مشاء و اشراق، عرض و هیأت نیز که به ترتیب در مقابل جوهر مشائی و جوهر اشراقی وضع شده‌اند با یکدیگر متفاوتند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Difference between state in Philosophy of Illumination and accident in Peripatetic Philosophy

چکیده [English]

Many scholars have regarded the terminology of state in Suhrawardi's illuminative works to be equal to accident in peripatetic terminology, and they believe that Suhrawardi has only gone so far to proposed a new terminology. In this present paper, by making a comparison between state in philosophy of illumination and accident in peripatetic philosophy, as well as by referring to Suhrawardi's explanations in this regard, it will be shown that these two terminologies are different from each other. State has been used in Suhrawardi's works with the connotations of appearance, shape, condition, and non-substance; state, in its connotation of non-substance, is opposed to substance in the interpretation of the proponents of illuminative philosophy, not in the viewpoint of peripatetic philosophers. Therefore, Suhrawardi has been obliged to coin a new terminology in order to refer to the connotation of non-substance in the interpretation of the philosophy of illumination, and he has used the term accident with the connotation of non-substance only from the viewpoint of peripatetic philosophers. As a result of the difference between the definitions of substance in peripatetic philosophy and philosophy of illumination, accident and state, which are respectively used opposite the concepts of peripatetic substance and illuminative substance, are also different from each other

کلیدواژه‌ها [English]

  • substance
  • accident
  • State
  • peripatetic
  • illumination
  • Suhrawardi

مراجع

  1. ابراهیمی دینانی، شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی، تهران: انتشارات حکمت، 1379.
  2. ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات (به همراه شرح خواجه نصیر و محاکمات)، قم: نشر البلاغة، 1375.
  3. ـــــــ ، الحدود، المصطلح الفلسفی عند العرب، به کوشش: عبدالأمیر الأعسم، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1989م.
  4. ـــــــ ، طبیعیات الشفاء، تصحیح: سعید زاید، به کوشش: ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة الله مرعشی، 1404ق.
  5. ـــــــ ، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
  6. ابن‌کمونه، الجدید فی الحکمة، تصحیح: حمید مرعید الکبیسی، بغداد: جامعة بغداد، 1402ق.
  7. اکبری، رضا و سیدطه باقی‌زاده، «نظریه‌پردازی سهروردی دربارة جوهر و عرض در پرتوی نگاه نقادانه به نظریات مشائیان»، سهروردی پژوهی (مجموعه مقالات)، به کوشش: علی اوجبی، تهران: خانة کتاب، (از ص333 تا ص350)، 1393.
  8. حبیبی، نجفقلی، مقدمه بر تصحیح جلد چهارم مجموعه آثار شیخ اشراق، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375.
  9. حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف، الجوهر النضید (فی شرح منطق التجرید)، قم: انتشارات بیدارفر، 1381.
  10. خوارزمی، الحدود الفلسفیة للخوارزمی الکاتب، المصطلح الفلسفی عند العرب، به کوشش: عبدالأمیر الأعصم، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1989م.
  11. خوانساری، فرهنگ اصطلاحات منطقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1376.
  12. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1325.
  13. ذبیحی، محمد، فلسفه اشراق (داوری‌ها، شناخت‌شناسی و نظام نوری)، تهران: انتشارات سمت، 1392.
  14. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة (به همراه تعلیقات حسن‌زادة آملی)، تحقیق: مسعود طالبی، قم: نشر ناب، 1416ق.
  15. سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
  16. سهروردی، شیخ شهاب الدین، آواز پر جبرئیل، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375الف.
  17. ـــــــــ ، الواح عمادی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ب.
  18. ـــــــــ ، الألواح العمادیة، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ج.
  19. ــــــــ ، بستان القلوب، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375د.
  20. ــــــــ ، پرتونامه، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375هـ.
  21. ــــــــ ، التلویحات (بخش الهیات)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375و.
  22. ــــــــ ، التلویحات (بخش منطق)، تصحیح: علی‌اکبر فیاض، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1334.
  23. ــــــــ ، حکمة الاشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ز.
  24. ــــــــ ، کلمة التصوف، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ح.
  25. ــــــــ ، اللمحات، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ط.
  26. ــــــــ ، المشارع و المطارحات (بخش الهیات)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ی.
  27. ـــــــــ ، المشارع و المطارحات (بخش طبیعیات)، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران: انتشارات کتابخانة مجلس شورای اسلامی، 1393.
  28. ـــــــــ ، المشارع و المطارحات (بخش منطق)، تصحیح: مقصود محمدی و اشرف عالی‌پور، تهران: انتشارات حق یاوران، 1385.
  29. ـــــــــ ، المقاومات، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ک.
  30. ـــــــــ ، هیاکل النور، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375ل.
  31. ـــــــــ ، یزدان شناخت، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح: سیدحسین نصر، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375م.
  32. سید عرب، حسن، فرهنگنامة سهروردی، تهران: انتشارات هرمس، 1391.
  33. شرح هیاکل النور (از عهد آل مظفر)، مؤلف نامعلوم، تصحیح: محمدکریمی زنجانی اصل، تهران: نشر نقطه، 1379.
  34. شریعتی، محمدتقی، «بررسی منطق سهروردی و مقایسة آن با منطق ارسطویی»، نامة سهروردی (مجموعه مقالات)، به کوشش: علی‌اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، (از ص315 تا ص321)، 1382.
  35. شهابی، محمود، رهبر خرد، تهران: کتابفروشی خیام، 1364.
  36. شهرزوری، شمس الدین، شرح حکمة الاشراق، تصحیح: حسین ضیائی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
  37. طاهری، سید صدرالدین، «بررسی دیدگاه‌های شیخ اشراق در منطق صوری»، مجموعه مقالات نخستین همایش بین المللی شیخ شهاب الدین سهروردی، ج1، زنجان، 1380.
  38. طوسی، خواجه نصیرالدین، اساس الاقتباس، تصحیح: مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1361.
  39. غفاری، سیدمحمد خالد، فرهنگ اصطلاحات شیخ اشراق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380.
  40. قطب الدین شیرازی، رسالة فی تحقیق عالم مثال و أجوبة أسئلة بعض الفضلاء، بخشی از کتاب قطب الدین شیرازی و علم الأنوار در فلسفة اسلامی، جان والبریج، ترجمة: جواد قاسمی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1375.
  41. ــــــــــ ، شرح حکمة الاشراق، تصحیح: عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.
  42. لوکری، ابوالعباس، بیان الحق بضمان الصدق، تصحیح: سیدابراهیم دیباجی، تهران: مؤسسة بین المللی اندیشه و تمدن اسلامی، 1373.
  43. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1381.
  44. ملاصدرا، محمد شیرازی، الأسفار (الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة)، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
  45. ــــــــــ ، الشواهد الربوبیة، تصحیح: سیدجلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، 1360.
  46. ملکشاهی، حسن، «بررسی افکار خاص سهروردی در حکمت الاشراق»، نامة سهروردی (مجموعه مقالات)، به کوشش: علی‌اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، (از ص442 تا 472)، 1382.
  47. ــــــــــ ، حرکت و استیفای اقسام آن، تهران: انتشارات سروش، 1388.
  48. موحد، صمد، «جوهر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد18، تهران: انتشارات دائرة المعارف بزرگ اسلامی، (از ص739 تا ص746)، 1389.
  49. نگری، احمد، جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون (دستور العلماء)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1395ق.
  50. نوربخش، سیما سادات، ملاصدرا و سهروردی (بررسی مقایسه‌ای آرای فلسفی)، تهران: انتشارات هرمس، 1392.
  51. هروی، انواریه، محمد شریف نظام الدین احمد، ترجمه و شرح حکمة الاشراق، تصحیح: حسین ضیائی، به اهتمام: آستیم، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1363.
  52. یثربی، سید یحیی، حکمت اشراق سهروردی، بوستان کتاب، قم: 1385ش.
  53. یزدان‌پناه، سید یدالله، حکمت اشراق، تحقیق و نگارش: مهدی علی‌پور، تهران: انتشارات سمت، 1389.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 اردیبهشت 1394
  • تاریخ بازنگری: 31 فروردین 1403
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار