نوع مقاله : معرفی و نقد کتاب
نویسنده
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس
چکیده
تاریخچه معرفت‌شناسی نشان می‌دهد که متفکران مسلمان همواره به اهمیّت و ابعاد مختلف علم و معرفت توجه داشته و به فراخور نیاز، مطالبی را در این زمینه ضمن مباحث خود ارائه کرده‌اند و یکی از عوامل اصلی توجه متفکران مسلمان به علم و معرفت اهمیتی است که اسلام به مقولۀ علم داشته است. در نگاه اوّل در بسیاری موارد اثر یا فصل مستقلّی در این مورد دیده نمی‌شود؛ اما حکمای مسلمان گاه معرفت را از حیثیت هستی‌شناسانه و گاه از جنبۀ معرفت‌شناسانه مورد دقت قرار داده و نظرات مختلفی ارائه کرده‌اند. دیدگاه ملاصدرا دربارۀ معرفت‌شناسی در میان فیلسوفان مسلمان جایگاه خاصی دارد؛ زیرا دیدگاه وی محل تلاقی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی است. توجه به دو مرحله‌ای بودن ادراک نزد ملاصدرا و بررسی جایگاه بحث اتحاد عالم و معلوم در مراحل ادراک و نحوۀ ظهور علم حصولی در این فرآیند راه‌گشای بسیاری از مسائل است. اما ملاصدرا دربارۀ معرفت‌شناسی، خصوصاً دو مرحله‌ای بودن آن به طور منسجم بحث نکرده و حتی در مواردی دیدگاه‌هایی به ظاهر متناقض ارائه کرده است. در این مقاله سعی شده در حد امکان، مراحل ادراک از دیدگاه ملاصدرا بررسی شده و به چند اشکال مهم در این باره پاسخ داده شود.
کلیدواژه‌ها
- ابن سینا، التعلیقات، با تحقیق و مقدمه عبدالرحمن بدوی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404ق
- ابن سینا، المبدا و المعاد، به اهتمام عبد الله نورانی، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، تهران، 1363ش
- ابن سینا، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1364ش
- ابن سینا، رسائل ابن سینا 2، 2 جلدی، دانشکده ادبیات استانبول، استانبول، 1953 م
- ابن عربی، محی الدین، فصوص الحکم، انتشارات الزهراء، 1370 ش
- آملی، محمد تقی، دررالفوائد (تعلیقة علی شرح المنظومة للسبزواری) قم، موسسة اسماعیلیان.
- جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، بخش چهارم از جلد اول، قم، مرکز نشر اسراء، 1375 ش
- چیتیک، ویلیام، غایت شناسی، ترجمه ابوالفضل حقیری قزوینی، دانشگاه ایالتی نیویورک، خردنامه صدرا، ش 26، 1380ش
- حائری یزدی، مهدی، «علم حضوری و حصولی»، ترجمه سید محمد میری(حسنی)، فصلنامه ذهن، ش 1، 1379ش
- حسن زاده آملی، حسن، اتحاد عاقل به معقول، چ دوّم، انتشارات حکمت، تهران، 1366ش
- حسن زاده آملی، حسن، نصوص الحکم علی فصوص الحکم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا، 1375
- سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج 2، مقدمه، تصحیح و تعلیق آیة الله حسن حسن زاده آملی، 5 جلدی، نشر ناب، قم، 1369 ش
- سهروردی، شیخ شهاب الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 1، تصحیح و مقدمه هنری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم، تهران، 1372ش
- عسگری، احمد، «نظریه ادراک در فلسفۀ ملاصدرا و جایگاه قیام صدوری»، نامه فلسفی، ش1، 1386 ش
- علامه طباطبایی، نهایة الحکمة، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1404ق
- علیزاده، بیوک، «نظریه معرفت شناختی ملاصدرا در بوته توجیه»، نامه حکمت، ش 3، سال 1383
- فارابی، ابونصر، الحروف، تصحیح و مقدمه و تعلیق، محسن مهدی، دارالمشرق، بیروت، 1990 م
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 9، تهران، انتشارات صدرا، 1377 ش
- ملاصدرا، اسفار، 9 جلدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1410 ق
- ملاصدرا، الحاشیة على الهیات الشفاء، انتشارات بیدار، قم، بی تا
- ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، حواشی حکیم سبزواری، تصحیح و تعلیق و مقدمه سید جلالالدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1360ش
- ملاصدرا، المبدا و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1354
- ملاصدرا، سه رسائل فلسفی، رساله «المسائل القدسیة»، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1362ش
- ملاصدرا، شرح رسالة المشاعر، ترجمه بدیع الملک میرزا عمادالدولة و ترجمه و مقدمه و تعلیقات فرانسوی هنری کربن، کتابخانه طهوری، 1363ش
- ملاصدرا، مجموعه رسائل فلسفی، رسائل «اتحاد العاقل و المعقول» و «الشواهد الربوبیة»، به اهتمام حامد ناجی، انتشارات حکمت، 1385 ش
- ملاصدرا، مفاتیح الغیب، مع التعلیقات للمولی النوری، تصحیح و مقدمه محمد خواجوی، چ اول، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363ش
)