نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

• نصر الله حکمت
• حمید عطایی نظری

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

برهان صدّیقین از براهین مهم و معتبر اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی بشمار می آید که نخست در فلسفۀ ابن سینا بطور رسمی مطرح شد و پس از آن، دیگر فلاسفه در تحکیم و ترویج آن سعی وافر نمودند و صورت‌های مختلفی از آن را ارائه کردند. برهان صدّیقین به سبب اتقان و اعتبار خاصّ خودش با استقبال فیلسوف ـ متکلّمانِ امامی در دوران میانی نیز روبرو شد و دانشورانی همچون خواجه نصیر الدین طوسی و علّامۀ حلّی تقریرهای مختلفی از آن را در آثار خود بیان کردند. یکی از متکلّمان برجسته‌ای که تلاش کرد تقریر بدیع و نوینی را از برهان صدّیقین عرضه کند نصیر الدین کاشی (م 755 ق) بود. وی با ابتکار خود، طرح برهان صدّیقینی از گونه‌ای دیگر را درانداخت که تا پیش از او در فلسفه و کلام اسلامی مطرح نشده بود و با این وصف، تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است. بررسی سیر تاریخیِ تقریرهای مختلف برهان صدّیقین در کلامِ فلسفیِ امامیّه از نصیر الدین طوسی تا نصیر الدین کاشی از یکسو تطوّر و گوناگونیِ این برهان را در دورۀ یادشده از کلام شیعه نشان می‌دهد و از سوی دیگر، نحوۀ مشارکت هر یک از متکلّمان امامی در تقویت و گسترش این برهان در الهیّات اسلامی را بازگو می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• ابن سینا
• برهان صدّیقین
• نصیر الدین طوسی
• نصیر الدین کاشی
• کلام فلسفی

عنوان مقاله [English]

The evolution of proof of the truthful from Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī to Naṣīr al-Dīn kāshī

چکیده [English]

The proof of the truthful (Burhān-i ṣiddīqīn) is one of the valid and most prominent arguments to demonstrate the existence of God in the Islamic philosophy and theology. It was invented first by Avicenna (Ibn Sīnā) and developed via later philosophers and theologians. The proof due to its own credibility received a noticeable reception of the post-Avicennian Imāmī theologians, who tended to the philosophical views of Avicenna, in medieval period. Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī and al-ʿAllāma al- Ḥillī, among them, set forth various version of it in their works. Naṣīr al-Dīn kāshī tried to invent a new and unique version of the proof of the truthful (Burhān-i ṣiddīqīn) as well. Kāshī’s argument has not been received much attention so far, although it deserve it. In this article, we try to show the evolution of proof of the truthful (Burhān-i ṣiddīqīn) in the Shiʿite Philosophical theology, from Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī to Naṣīr al-Dīn kāshī. This survey shows that the post-Avicennian Imāmī theologians like Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī and al-ʿAllāma al-Hillī have followed an Avicennian method for proving the existence of God and that they tried to benefit from Philosophical teachings of Avicenna for demonstrating the existence of God. This new approach in Shiite theology led to the revolution of arguments for proving God in Imāmī Shiʿite theology in the medieval period.

کلیدواژه‌ها [English]

• Avicenna (Ibn Sīnā)
• proof of the truthful (Burhān-i ṣiddīqīn)
• Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī
• Naṣīr al-Dīn kāshī
• Philosophical theology