نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
بخش اعظم مطالعات هنر، در طول تاریخ، در حول مفهوم زیبایی به‌مثابۀ مهم‌ترین کیفیت آثار هنری گردیده است و اگر هم گهگاه سخن از زشتی به میان آمده است غالباً به‌عنوانِ مفهومِ متضاد یا متناقض با زیبایی بوده است و نه بیش از آن. اما در دو سدۀ اخیر آرام‌آرام تحقیقات به‌سمتِ مفهوم زشتی در عالم هنر نیز معطوف شده‌اند و خود این مفهوم، فارغ از نسبتش با زیبایی، محل توجه و تأمل قرار گرفته است، هرچند هنوز نمی‌توان از زیبایی‌شناسی زشتی به‌مثابۀ حوزه‌ای غنی در ذیل زیبایی‌شناسی به‌معنایِ عام آن سخن گفت. ازاین‌رو، در جستار حاضر کوشیده‌ایم، با پرداختن به مهم‌ترین مسائل این حوزۀ تازه، به‌نحوی، درآمدی بر این حوزۀ پژوهشی عرضه کنیم. زیرا، چنان‌که نشان خواهیم داد، زشتی کارکردهای مهمی در عالم هنر دارد و، بالتبع، نمی‌توان و نباید از آن به‌سادگی گذشت. براین‌قرار، نخست به چیستی زشتی و انواع آن پرداخته‌ایم و سه نوع زشتی را از هم تمییز داده‌ایم: زشتی روان‌شناختی، زشتی زیبایی‌شناختی، و زشتی اخلاقی. آنگاه به مسئلۀ مهم دیگر در این حوزه، یعنی کارکردهای بروز و ظهور زشتی در عالم هنر، پرداخته‌ایم. به‌عبارتِ‌دیگر، تلاش کرده‌ایم ببینیم که هنرمندان به چه اهداف و اغراضی انواع زشتی -اعم از روان‌شناختی و زیبایی‌شناختی و اخلاقی- را در آثارشان ترسیم و تصویر می‌کنند. و، درنهایت، نشان داده‌ایم که، همان طور که نمود زیبایی در آثار هنری کارکردهای خاص خود را دارد، ظهور زشتی نیز کارکردهایی دارد. کارکرد زیبایی‌شناختی، کارکرد معرفتی، کارکرد روان‌شناختی، کارکرد اخلاقی، و کارکرد پروپاگاندیک از مهم‌ترین علل بروز زشتی در آثار هنری‌اند.
)