چیستی و انواع جهل در ساختار معرفت‌شناسی حکمت متعالیه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد تمام گروه الهیات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.48308/kj.2025.238326.1297

چکیده

در این مقاله، با روش توصیفی-تحلیلی، به تبیین ماهیت جهل و انواع آن در آثار ملاصدرا پرداخته شده است. اخیراً، در میان مباحث معرفت‌شناختی فلسفۀ معاصر، مبحث جهل‌شناسی اهمیت بسیاری یافته و به‌عنوانِ مسئله‌ای مستقل مورد توجه قرار گرفته است. گاهی از جهل در معنای (1) فقدان علم و گاه در معنای (2) فقدان باور حقیقی و گاه در معنای (3) فقدان علم یا باور حقیقی یاد می‌شود. دیدگاه ملاصدرا دربارۀ نسبت میان علم با تصور و تصدیق نشان می‌دهد که، از دیدگاه وی، نمی‌توان جهل را به فقدان علم (تصور) یا فقدان باور (تصدیق) محدود نمود. او گاهی مسئلۀ جهل را در چارچوب موانع شناخت مطرح نموده است. ملاصدرا، در یک دسته‌بندی، برای جهل سه معنا در نظر می‌گیرد: (1) جهل بسیط، (2) جهل مرکب و (3) جهل درمقابلِ عقل. در نظام فکری ملاصدرا، درمقابلِ «باور صادق موجه» انواعی از جهل وجود دارد: (الف) باور کاذب یا اعتقاد به اموری خلاف واقع؛ (ب) باور صادق غیرموجه مانند اعتقادات درست تقلیدی و فاقد دلیل موجه؛ (ج) کفر، عدم تصدیق و انکار باور صادق موجه ازرویِ تعصب، لجاجت و کتمان حق. (د) تعلیق حکم درموردِ باوری صادق در حالت شک و تردید؛ (ﻫ) بی‌توجهی (غفلت) سبک نسبت به باور صادق که با انتباه رفع شود؛ (و) بی‌توجهی (غفلت) سنگین نسبت به باور صادق که با انتباه رفع نشود (جهل عمیق)؛ (ز) فقدان استعداد و توانایی توجه، درک و تصدیق باوری صادق (جهل کامل). براساسِ آموزۀ حکمت متعالیه درخصوصِ تشکیک، می‌توان انواع جهل را سطوح و مراتب مختلف جهل شدید و ضعیف تلقی نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Nature and Types of Ignorance in the Epistemological Structure of Mulla Sadra's Transcendental Wisdom

نویسنده [English]

  • Mehdi Zamani
Professor Of Department of Theology, Payame Noor Unvierstiy, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article uses a descriptive-analytical method to explain the nature of ignorance and its types in Mulla Sadra's works. Sometimes, ignorance is referred to as (1) lack of knowledge, sometimes (2) lack of true belief, and sometimes (3) lack of knowledge or true belief. Mulla Sadra's view on the relationship between knowledge, imagination, and affirmation shows that, from his perspective, ignorance cannot be limited to a lack of knowledge (imagination) or a lack of belief (affirmation). Mulla Sadra classifies ignorance into three categories: (1) simple ignorance, (2) compound ignorance, and (3) ignorance opposed to reason. In Mulla Sadra's intellectual system, different types of ignorance exist in contrast to justified true belief: (a) false belief, or belief in things that are contrary to reality; (b) unjustified true belief, such as imitative true beliefs without justified reason; (c) disbelief—the failure to acknowledge and denial of justified true belief due to prejudice, stubbornness, or concealment of the truth; (d) suspension of judgment regarding a true belief in a state of doubt and uncertainty; (e) light inattention (negligence) toward a true belief that can be resolved with attention; (f) heavy inattention (negligence) toward a true belief that cannot be resolved with attention (deep ignorance); (g) lack of talent or ability to pay attention, understand, and acknowledge a true belief (complete ignorance). Based on the doctrine of transcendental wisdom regarding doubt, the types of ignorance can be considered as different levels and degrees of severe and weak ignorance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ignorance
  • Epistemology
  • Transcendental Wisdom
  • Mulla Sadra
خوانساری، محمد (1395) دوره مختصر منطق صوری، تهران، دانشگاه تهران.
کاتبی قزوینی، نجم الدین (1384) الرساله الشمسیه، قم، بیدار.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1360) اسرار الآیات، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1381) کسر الاصنام الجاهلیۀ، تهران، بنیاد حکمت صدرا.               
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1363) مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م) الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، 9 ج، بیروت، داراحیاء التراث.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1340) «رساله سه اصل»، تهران، دانشگاه علوم معقول و منقول.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1354) المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1366الف) تفسیر القرآن الکریم، 5 ج، قم، بیدار.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1366ب) شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1375) مجموعه رسائل فلسفى صدر المتالهین، تهران، حکمت.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1302ق) مجموعه الرسائل التسعۀ، تهران، نامشخص.
ــــــــــــــــــــــــــــــ(1371) التصور و التصدیق، به همراه کتاب جوهر النضید، قم، بیدار.
راغب اصفهانی ، حسین بن محمد (1412ق) المفردات فی غریب القرآن، دمشق-بیروت، دار العلم-دار الشامیه.
فراهیدی ، خلیل بن احمد (1410) کتاب العین، قم، هجرت          .
مصطفوی، حسن (1360) التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسعود صادقی (1400) اخلاق جهل در پرتو جهالت شناسی، تأملات اخلاقی، دوره دوم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ ، ص 123 - 144