ملاصدرا و تهافت نظر در مسئله موطن نفوس جزئی در قوس نزول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه گیلان

10.48308/kj.2025.237346.1281

چکیده

هدف این مقاله بررسی دو دیدگاهِ به‌ظاهر متناقض درخصوصِ موطن نفوس جزئی از منظر ملاصدراست. به نظر می­رسد که، در سلسله‌مباحثِ مربوط به علم­النفسِ فلسفی که توسط ملاصدرا طرح شده است، مسئلۀ موطن نفوس جزئی در قوس نزول از مبانی یکسانی برخوردار نیست و می­توان دو دیدگاه متفاوت از وی احصا کرد. براساسِ رویکرد نخست، که مبتنی بر حرکت جوهری است، نفوس جزئی حادث به حدوث ابدان جزئی هستند و لذا عالم ماده موطنِ نخستینِ هردوی آن­ها در قوس نزول است و نفوس جزئی، قبل از عالم ماده، هیچ سابقه تحقق ندارند، مگر به‌صورتِ نفس کلی در اعیان ثابته. اما براساسِ دیدگاه دوم، که مبتنی بر وحدت تشکیکی خاص­الخاصی است، وی معتقد است که انسان یک حقیقت واحد با چهار مرتبۀ «انسان لاهوتی، انسان جبروتی، انسان ملکوتی و انسان ملکی» است و انسان، جدای از تحقق، به‌صورتِ نفس کلی در عالم عقل (جبروت)، به‌صورتِ نفوس جزئی و به کثرت عددی در عالم مثال موجود بوده و ارواح جزئی، هیچ‌گاه به عالم ماده هبوط نمی­کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra and the Difference of Opinion on the Issue of the Homeland of Certain People in the Descending Arc

نویسنده [English]

  • ali karimiyan
Faculty member, Islamic Studies Department, University of Guilan
چکیده [English]

The purpose of this article is to examine two seemingly contradictory views on the home of partial souls from Mulla Sadra’s perspective. In the series of discussions on philosophical psychology proposed by Mulla Sadra, the issue of the home of partial souls in the arc of descent does not appear to have a single foundation, and two different views can be identified in his works. According to the first approach, which is based on substantial movement, partial souls originate from partial bodies, and therefore, the material world is the first home of both in the arc of descent. Partial souls have no prior realization before the material world except as a general soul in fixed objects. However, according to the second view, which is based on a specific, skeptical unity, Mulla Sadra holds that man is a single reality with four levels: divine man, spiritual man, heavenly man, and earthly man. In this view, apart from being realized as a general soul in the world of reason (ʿaql or power), man also exists as partial souls in numerical plurality in the world of example (ʿalam al-mithal), and partial souls never descend into the world of matter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mulla Sadra
  • ontology
  • arc of descent
  • homeland
  • partial souls

مراجع

قرآن، 1369ش، ترجمه جلال الدین فارسی، تهران: انجام کتاب.
آشتیانی، سید جلال الدین (1381ش)، شرح بر زاد المسافر، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
آشتیانی، سید جلال الدین (1376ش)، هستى از نظر فلسفه و عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
جوادی آملی، عبدالله (1376ش)، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، قم: مرکز نشر اسراء.
رضازاده، رضا، مظفری­فر، مهناز (1392ش)، «آموزه­های اسلامی پیدایش نفس و نظریه فلسفی «جسمانیت حدوثِ نفس» صدرائی: سازگاری یا تعارض؟»، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامه آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی، سال دوازدهم، شماره 36، 53ـ70.
زکوی، علی اصغر (1384ش)، «تحلیلی از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا در مسئله حدوث نفس»، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، 1 (2)، 119ـ142.
سبزواری، ملاهادی بن مهدی (1981م)، حاشیه بر الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
شاه نعمت الله ولی، سید نورالدین (1393ش)، دیوان شاه نعمت الله ولی، تهران: فردوس.
شیخ صدوق،  محمد بن علی (1398ق)، التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
طباطبایی، محمد حسین (1981م)، حاشیه بر الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طبرسی، ابو منصور احمد بن على طبرسى (1403ق)، الإحتجاج، مشهد: نشر مرتضى.
عبودیت، عبدالرسول (1385ش)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها.
قاسمی، جلیل، فیاض صابری، عزیزالله؛ تقی­زاده، حسن (1383ش)، «نقد و بررسی دلایل و مستندات حدیثی ملاصدرا در بحث تقدم نفس و بدن»، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی انسان­پژوهی دینی، 11 (31)، 55ـ77.
قیصری رومی، محمد داود (1381ش)، رسائل قیصرى، تهران: موسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران.
کاکایی، قاسم بی­تعب، نجمه (1391ش)، «بررسی تجرد نفس از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، 12 (3 پیاپی44)، 131ـ146.
لاهیجی، محمد جعفر (1386ش)، شرح رسالة المشاعر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1302ق)، مجموعة الرسائل التسعة، قم: کتابخانه مصطفوی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی  (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1354ش)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1360الف)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1360ب)، أسرار الآیات و أنوار البینات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1361ش)، العرشیة، تهران: انتشارات مولى.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1363الف)، المشاعر، تهران: کتابخانه طهورى.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1363ب)، مفاتیح الغیب، تهران: موسسه تحقیقات فرهنگى.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1366ش)، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوى، قم: بیدار.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1387الف)، المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة، تهران: بیناد حکمت صدرا.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1387ب)، سه رسائل فلسفى، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (1420ق)، مجموعه رسائل فلسفى صدر المتالهین، تهران: حکمت.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم شیرازی (بی­تا)، إیقاظ النائمین، تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
موسوی، هادی، جوادی، محسن (1389ش)، «تأملی بر نظریه تجرد نفس صدرائی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی انسان­پژوهی دینی، سال هفتم (23)، 29ـ45.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 21 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 12 بهمن 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار