تأثیر سهروردی بر نصیرالدّین طوسی در نظریّه علم خداوند به ماسوی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

آنچه در این مقاله مطرح است، مقایسه نظریه خواجه نصیرالدین طوسی و شهاب­الدین یحیی سهروردی در مسأله علم خداوند به ماسوی، و بررسی تأثیری است که شیخ اشراق در این مسأله بر نصیرالدین طوسی، به عنوان حکیمی مشائی، گذاشته و به عقیده نگارنده باعث شده است که این حکیم مشائی در این بحث، نه در طراز یک متکلّم، و نه در چهره یک فیلسوف مشّائی، بلکه در قامت «حکیمی اشراقی» ظاهر شود و برخلاف نظر فیلسوفان مشّائی، صریحاً قائل به «علم حضوری خداوند» به ماعدی شود. بر این اساس، در مقاله حاضر، نخست، نقدهای خواجه بر مشی حکمای مشّائی در مسأله علم و نیز نظریّه اختصاصی او در این باب بازگو، و سپس میان آن­ها از یک سوی، و انتقادات شیخ اشراق بر دیدگاه فلاسفه مشّائی و نظر مختار سهروردی در این بحث از سوی دیگر، به نحو متناظر مقایسه خواهد شد تا در پرتو آن، میزان تأثیرپذیری خواجه نصیر از شیخ اشراق در هر یک از دو بخش یادشده به طور جداگانه و مقدار تطابق عبارات و انطباق مفاد دلایل خواجه بر تعابیر و ادلّه شیخ روشن شود.                    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Shihaboddin Yahya Sohrawardi on Nasiroddin Tusi’s Theory of God’s Knowledge to the World

چکیده [English]

The present paper compares Nasiroddin Tusi’s theory of
God’s knowledge to the world with that of Shihaboddin Yahya
Sohrawardi’s being concerned with the impact of the former on
the latter in the doctrine which caused the peripatetic theosopher
to appear in this theory, neither as a theologian, nor a peripatetic
philosopher, but as an ‘illuminative theosopher’ who accepts
explicitly ‘God’s knowledge by presence to the world’, in spite
of the peripatetic philosophers’ opinion. It states Tusi’s critiques
the peripatetic philosophers’ theory of knowledge and his special
doctrine in this regard, comparing them with Sohrawardi’s
critiques on their theory and his specific doctrine in that regard
in order to making clear that to what extent Tusi has been under
the influence of Sohrawardi in both parts separately, and to what
extent the former’s expressions and reasons can be adapted to
those of the latter. As a result, Sohrawardi seems to be more
important in the theory of knowledge than Tusi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God’s Knowledge to the World
  • Nasiroddin Tusi
  • Shihaboddin Yahya Sohrawardi
  • Knowledge by Presence
  • Illuminative Theosophy
  1. آملی، سیّد حیدر، جامع الأسرار و منبع الأنوار، با تصحیحات و دو مقدمه و فهرست‌های هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، قسمت ایران‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه، 1347ش/1969م.
  2. ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین، نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو، تهران، هرمس، 1386ش.
  3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإلهیات من کتاب الشّفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم، 1418ق/1376ش.
  4. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات و التنبیهات، الجزء الأوّل فی علم المنطق، قم، نشر البلاغۀ، 1375ش.
  5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات و التنبیهات، الجزء الثانی فی علم الطبیعۀ، قم، نشر البلاغۀ، 1375ش.
  6. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات و التنبیهات، الجزء الثالث، فی علم ماقبل علم الطّبیعۀ، قم، نشر البلاغۀ، 1375ش.
  7. بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهّری، تهران، انتشارات دانشکده الهیّات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، 1349ش.
  8. جمال‌الدین حسن بن یوسف (علامه حلّی)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، با حواشی و تعلیقات سید ابراهیم موسوی زنجانی، بیروت، مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات، 1399ق/1979م.
  9. جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، بخش سوم از جلد ششم، تهران، انتشارت الزّهرا(س)، 1372ش.
  10. جوادی آملی، عبدالله، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه ، بخش چهارم از جلد ششم، تهران، انتشارت الزّهرا(س)، 1372ش.
  11. حسن‌زاده آملی، حسن، عرفان و حکمت متعالیه، در دومین یادنامه علامه طباطبایی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1363ش.
  12. سهروردی، شهاب‌الدّین یحیی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج 1، (الهیّات التلویحات اللوحیّۀ و العرشیّۀ، المقاومات، المشارع و المطارحات)، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1396ق.
  13. سهروردی، شهاب‌الدّین یحیی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج 2، (حکمۀ الإشراق)، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1397ق.
  14. شیرازی، صدرالدّین محمّد، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیّۀ الأربعۀ، ج 6، تصحیح، تحقیق و مقدمه احمد احمدی، ویرایش مقصود محمدی، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381ش.
  15. شیرازی، صدرالدّین محمّد، المبدأ و المعاد فی الحکمۀ المتعالیۀ، ج 1، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد ذبیحی، جعفر شاه‌نظری، ویرایش مقصود محمدی، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381ش.
  16. طوسی، نصیرالدین محمد، شرح مسألۀ العلم، تحقیق و مقدمه عبدالله نورانی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1385ق/1345ش.
  17. طوسی، نصیرالدین محمد، مصارع المصارع، تحقیق و مقدمه ویلفرد مادلونغ، تهران، دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل، 1383ش.
  18. عمادزاده، غلام‌حسین، بررسی پاسخ صدرالمتألهین به اشکال اوّل خواجه طوسی بر صور مرتسمه، پژوهش‌نامه علوم انسانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 50، تابستان 1385، صص 129-136.
  19. کُربَن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، انتشارات کویر و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران، 1388ش.
  20. لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، جلد پنجم، تقدیم و اشراف جعفر سبحانی، تحقیق اکبر اسدعلی‌زاده، قم، مؤسسۀ الإمام الصادق(ع)، 1389ش/1431ق.
  21. مدرّس رضوی، محمّد تقی، احوال و آثار ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1354ش.