عینیت و خارجیت حرکت در فلسفه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

10.29252/kj.2022.214486.0

چکیده

 استدلال پارمنیدس و زنون در انکار وجود حرکت اولین بار این مسئله را از شکل ظاهراً بدیهی خود به‌صورتِ مسئله‌ای نظری درآورد. ارسطو، با طرح نظریۀ قوه، امکان وجود حرکت را نشان داد ولی استدلالی بر اثبات وجود حرکت به‌عنوانِ امری متصل و تدریجی ارائه نداد، زیرا برای او وجود طبیعت و، به‌دنبالِ آن، وجود حرکت امری بدیهی محسوب می‌شد. بسیاری از فیلسوفانِ پس از او نیز وجود حرکت را بدیهی انگاشته‌اند. ابن‌سینا نه‌تنها وجود طبیعت، بلکه وجود حرکت را نیازمند استدلال دانسته است. او استدلال بر عینیت خارجی حرکت را مانند وجود طبیعت به مابعدالطبیعه مربوط دانسته است. البته گویا ابن‌سینا تلاشی برای اثبات وجود خارجی حرکت نکرده است. بااین‌حال، می‌توانیم از مجموع آثار و نظرات او استدلال‌هایی را برای اثبات عینیت حرکت به دست آوریم. در این مقاله ابتدا مسئلۀ اثبات وجود حرکت بررسی شده و سپس از نظریۀ فیض برای استدلال بر عینیت حرکت استفاده شده است. از نظر ابن‌سینا، ازآنجاکه فیض دوام فعل الهی است و طفره در سلسلۀ علل محال است، حدوث تدریجی در سلسلۀ پیوستۀ عللِ مُعده برای حدوث اشیا همان حرکت است. به‌عبارتِ‌دیگر، استمرار و دوام فیض الهی چیزی جز حرکت نیست. این حرکت خود را در تکامل اشیای مادی به ظهور رسانده است. همچنین دیدگاه او دربارۀ غایت طبیعت به‌مثابۀ استدلال دیگری برای اثبات خارجیت حرکت ارائه شده است. اتصال و تدریجی بودن طبیعت نیز با انطباق بر وجود زمان تأمین می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Objectivity and Externality of Motion in Ibn Sina’s View

نویسنده [English]

  • mohamadjafar jamebozorgi
iranian institute of philosophy
چکیده [English]

Parmenides and Xenon’s argument for denying motion turned this issue from its obvious form into a theoretical one for the first time. Aristotle showed the possibility of motion with the theory of force and action, but did not offer an argument for the existence of motion. Many philosophers after him, without mentioning the issue of acknowledging the external existence of motion, seem to have taken its externality for granted. Ibn Sina considered the argument for the external objectivity of motion to be metaphysical, yet he made no attempt to prove the external existence of motion. However, we can derive arguments from all of his works and ideas to prove the objectivity of motion. In this article, the theory of grace has been used as an argument for the objectivity of motion. Since grace is the permanence of the divine act, and hindering the series of causes is impossible, the occurrence of time is the same as motion. In other words, the continuity of divine grace is nothing but movement. This movement has manifested itself in material objects. His view of time and its relation to objects is also presented as another argument for proving the externality of motion. Ibn Sina considers the existence of time as a proof of the existence of objects. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • Occurrence
  • Movement
  • Time
  • Grace
  • Level of Existence
ارسطو (1394)، متافیزیک، ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، حکمت
ابن‌سینا (1404)، الشفاء، الطبیعیات و الالهیات، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی
---- (1375)، شرح خواجه طوسی بر الاشارات و التنبیهات، نشر البلاغه 
--- (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحکمات قطب‌الدین رازی، قم: نشر البلاغه
---- (1404)، التعلیقات، عبدالرحمن بدوی، مکتبة الاعلام الاسلامی
---- (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، انتشارات دانشگاه تهران
---- (1400)، رسائل ابن‌سینا (رسالة العرشیة)، قم: انتشارات بیدار
ابن‌رشد (1994)، السماع الطبیعی، دارالفکر
الکندی (بی‌تا)، الفلسفة الاولی، دارالفکر العربی
ایمان‌پور، منصور (1388)، «ضرورت و ملاک بداهت در فلسفه اسلامی»، مجلۀ پژوهش‌های فلسفی، دانشگاه تبریز
خراسانی، شرف‌الدین (1370)، نخستین فیلسوفان یونان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
سالم، مریم (1394)، «اثبات علیت در خارج از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا»، حکمت سینوی، سال نوزدهم
طوسی، نصیرالدین(1407)، تجریدالاعتقاد، تحقیق حسینی جلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
علامه حلی (1413)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، مؤسسة النشر الاسلامی
----- (1426)، تسلیک النفس الى حظیرة القدس، به تصحیح فاطمه رمضانی، مؤسسه الامام الصادق (ع)
غزالی، محمد (1382)، تهافت الفلاسفة، انتشارات شمس تبریزی
فاضل مقداد (1412)، الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد، به تصحیح ضیاءالدین البصری، مجمع البحوث الاسلامیة
فخررازی (1407)، المطالب العالیة فی علم الالهیه، بیروت: دار الکتاب العربیة
فرشاد، مهدی (1363)، طبیعیات ارسطو، مؤسسه انتشارات امیر کبیر
فروغی، محمدعلی (1361)، فن سماع طبیعی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
کدیور، محسن (1388)، نحوۀ وجود زمان، فصلنامۀ مفید، شماره 3
قطب‌الدین رازی (بی‌تا)، شرح مطالع الانوار فى المنطق، کتبی نجفی‏
قوام‌صفری، مهدی (1382)، نظریۀ صورت در فلسفه ارسطو، انتشارات حکمت 
مصباح یزدی، محمدتقی (1363)، آموزش فلسفه (جلد دوم)، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
میرداماد (1367)، القبسات، انتشارات دانشگاه تهران