چهره‌های جنون؛ از فوکو به ابن‌حبیب‌نیشابوری

دانیالی, عارف

چهره‌های جنون؛ از فوکو به ابن‌حبیب‌نیشابوری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عارف دانیالی

گنبدکاووس

چکیده

ابنحبیبنیشابوری در کتاب خویش – که ذیل ادبیات صوفیانه دستهبندی میشود- اقسام معانی جنون را برمیشمرد؛ در این طبقهبندی، هرگز جنون، بیماری پنداشته نمیشود و نقطۀ مقابل خردمندی نیست. دیوانه کسی است که سبکی متفاوت از زندگی همگانی را برمیگزیند و هنجارهای رسمی را زیرِ پا مینهد. بدینترتیب، دیوانه همچون نقاد اجتماعی-سیاسی بازنمایی میشود. دیوانگی، زبان حاشیهنشینان و مطرودان است. از اینروست که همواره شکل طنز و هجو به خود میگیرد و سلسله مراتب معرفتی-اخلاقی را باژگونه میسازد. فوکو نیز گفتمان روانپزشکی که تحت کردارهای شکافانداز، دوقطبیِ «عقل-جنون» را برمیسازد و کردار اندیشیدن به شیوۀ متفاوت را منتفی میسازد، به نقد میکشد. از دید فوکو، روانپزشکی ابزار کنترل اجتماعی و حذف سوژههای تکین است. این رهیافت، نگاه فوکو را به فهم ابنحبیب نیشابوری از جنون نزدیک میکند. البته برخلاف ابنحبیب نیشابوری، فوکو از هرگونه تفسیر رمانتیک یا ذاتگرایانه از یک باطن معصومانه امتناع میورزد. فوکو، هرگونه بازگشت به گفتمانهای پیشامدرن را همچون رهیافتی ارتجاعی نفی میکند. او به مفهوم جنون توجه مینماید از این حیث که شکلی از سیاستورزیِ غیررسمی را ممکن میکند: نوعی اِعمال قدرت از پایین به بالا، فراروی از کردارهای تقسیمکننده. به عبارتی دیگر: فراسوی نیک-بد یا صدق-کذب. اما ابن حبیب نیشابوری، در چارچوب گفتمان صوفیانه، از زبان شیدایان یک گفتمان هژمونیک علیه گفتمان فلسفی میسازد. مقالۀ حاضر با مقایسۀ دیدگاه ابن حبیبنیشابوری با فوکو میکوشد از شباهتهای ظاهری به تفاوتهای گفتمانی برسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Faces of madness: Foucault to Ibn Habib Neyshaboory

نویسنده [English]

Aref daniali

gonbad kavoos

چکیده [English]

Ibn Habib Neyshaboory in self' book –that it is classified as sufi
literature- considers the kinds of madness. In this classification, never
madness isn't conceived as illness and it isn't the contrast with
rationality. A madman is a man who he chooses different style with
public life and refuses formal normal. At a conclusion, a madman is
representated as critic of society and politics. Madness is language of
outcasts and isolated persons. Therefore, it is irony and overturne
ethics-knowledge regime.Foucault, also, criticizes psychiatry' dividing
practices that constitutes reason-madness polarity and denies a
different ways of thinking. In view of Foucault, psychiatry is a
apparatus for social control and rejaction of singular subjects. In this
approach, Foucault's perpective becomes similar to Ibn Habib's.But,
Foucault, against Ibn Habib, avoids romantic or essentialist
interpretation about a innocent essence. Foucault considers refrence to
pre-modern discourses as a regressive approach. He pays attention to
madness concept because it make possible forms of informal politics:
ways of practicing power down to up and pass out of dividing
practices. It is beyond of good-bad or truth-false. But Ibn Habib, in
sufi discourse, constitutes madness language as hegemonic discourse
against philosophical discourse. This article make a comparison
between Foucault and Ibn Habib and it transfers superficial similarity
to discoursive difference.

کلیدواژه‌ها [English]

Ibn Habib Neyshaboory
Foucault
madness
dividing practices
difference
Power
Essentialism

مراجع

ابن حبیب نیشابوری(1394)، حسن بن محمد، دیوانگان خردمند، ترجمۀ زین‌العابدین فرامرزی و حسین گل‌چینی، گرگان: انتشارات نوروزی.
ابن خلدون(1393)، عبدالرحمن، مقدمۀ ابن‌خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اَدو(1382)، پی‌یر، فلسفه باستانی چیست؟، ترجمۀ عباس باقری، تهران: نشر علم.
اراسموس (1392)، دسیدریوس، در ستایش دیوانگی، ترجمۀ حسن صفاری، تهران: نشر فرزان روز.
افلاطون(1357)، مهمانی، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
دانیالی (1393)، عارف، میشل فوکو؛ زهد زیبایی‌شناسانه به مثابه گفتمان ضددیداری، تهران: انتشارات تیسا.
رورتی (1383)، ریچارد، «هایدگر، کوندرا، دیکنز»، مترجم: یوسف اباذری، چاپ شده در: ارغنون، شمارۀ 1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فوکو (1381)، میشل، تاریخ جنون، ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران: نشر هرمس.
فوکو(1389)، میشل، «نقد چیست؟»، در: تئاتر فلسفه، ترجمۀ افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، تهران: نشر نی.
فوکو (1394)، میشل، «نیچه، تبارشناسی، تاریخ»، مترجم: عبدالکریم رشیدیان، در: از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، تهران: نشر نی.
نیچه(1379)، فریدریش، فراسوی نیک و بد، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: انتشارات خوارزمی.
Agamben, Giorgio(2000), Means Without End: Notes on Politics, Translated by Vincenzo Binetti and Cessare Casarino, University of Minnesota Press.
Foucault(1991), The History of Madness, Translted by Alan Sheridan, Vintage Books.
Foucault(1997a), “Psychiatric Power”, in: Ethics, Translated by Robert Hurely and others, Edited by Paul Rabinow, The Penguin press.
Foucault(1998a), “Philosophy and Psychology”, in: Aesthetics, Method and Epistemology, Translated by Robert Hurley and others, Edited by James D.Faubion, Volume2, The New Press.
Foucault(1998b), “Madness and Society”, in: Aesthetics, Method and Epistemology, Translated by Robert Hurley and others, Edited by James D.Faubion, Volume2, The New Press.
Rayner (2007),Timothy, Foucault”s Heidagger , London: Continuum