زمان و مکان در اندیشه ارسطو و سهروردی

افشار کرمانی, عزیزالله; بابامرادی, فاطمه

زمان و مکان در اندیشه ارسطو و سهروردی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

¹ دکترای فلسفه؛ استادیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

² کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

بحث زمان و مکان از جمله مباحث ریشه‌دار و سنتی در تاریخ فلسفه است که در طول تاریخ اندیشه بشر، ذهن فلاسفه را از دوران یونان باستان به خود مشغول کرده چنان که آراء و اقوال بسیاری در این باب ابراز کرده‌اند. فلاسفه اسلامی نیز به سهم خود و به تأثیر از فیلسوفان یونان باستان به ویژه ارسطو، نظراتی در این باره ارائه کرده‌اند. ارسطو بحث از مکان را در کتاب طبیعیات و در نسبت با حرکت طبیعی، خلاء و زمان مطرح کرده است و در واقع، برخلاف افلاطون مفهومی طبیعی از مکان ارائه می‌کند. ارسطو تحلیل افلاطون از زمان و مکان را نمی‌پذیرد و می‌کوشد بنا به ساختار جسم، زمان و مکان را تحلیل کند. او مکان را سطح مماس جسم حاوی و محوی می‌داند و در حّد یک امر عرضی به آن بهاء می‌دهد و زمان را مقدار حرکت می‌داند. سهروردی گر چه در هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی خود بیشتر افلاطونی است، ولی از آنجا که می‌کوشد درک تمثیلی از طبیعت را کنار زند و تحلیل عقلانی را جایگزین آن سازد، در تحلیل زمان و مکان جانب ارسطو را می‌گیرد و همانند وی مکان را رابطه سطوح اجسام و زمان را مقدار حرکت می‌داند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

افلاطون، دورۀ کامل آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی، 1367.
ارسطو، فن سماع طبیعی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو، 1385.
ارسطو، مابعدالطبیعه، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو، 1378.
ارسطو، طبیعیات، ترجمه مهدی فرشاد، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1363.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: انتشارات حکمت، 1364.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، دفتر عقل و آیت عشق، جلد 2 ، تهران: انتشارات طرح نو، 1385.
اکرمی، موسی، کیهان‌شناسی افلاطون، تهران: نشر دشتستان، 1380.
ابوریان، محمدعلی، فلسفه اشراق از دیدگاه سهروردی، ترجمه محمدعلی شیخ، تهران: نشر دانشگاه شهید بهشتی، 1372.
برن، ژان، ارسطو و حکمت مشاء، ترجمه ابوالقاسم پور حسینی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1373.
راس، دیوید، ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز، 1377.
ریزی، اسمعیل بن محمد، فلسفه اشراق به زبان فارسی، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی، 1377.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380 الف.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، ج 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد 3، تصحیح و ترجمه و مقدمه سید حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380 ب.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، التلویحات، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1388، الف.
شهرزوری، شمس الدین محمد، شرح حکمه الاشراق، تصحیح حسین ضیایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
عبودیت، عبدالرسول، هستی‌شناسی، قم: مؤسسه امام خمینی، 1379.
کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه یونان و روم، جلد 1، ترجمه امیر جلال الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و سروش، 1368.
گمپرتس، تئودور، متفکران یونانی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی، 1375.
موحد، صمد، سرچشمه‌های حکمت اشراق، تهران: انتشارات فرادران، 1374.
مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، جلد 2، تهران: انتشارات حکمت، 1371.
نوربخش، سیما سادات، بررسی مقایسه‌ای آرای فلسفی ملاصدرا و سهروردی، تهران: انتشارات هرمس، 1392.
Muscat , Joseph , Aristotle , From the internet classics Archive , MIT , 2008.
Plato , The Collected dialogues of Plato , by Edith Hamilton and Huntinton Cairns , Prinston , 1994.