واژه و وجود: معناشناسی واژۀ نبی از رهگذرِ وجودشناسیِ عرفانیِ ابن‌عربی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه یاسوج

10.29252/kj.2021.100815

چکیده

یکی از مسائل اختلافی میان عالمان سنت اسلامی در حوزۀ تفسیر قرآن، که از دیرباز تاکنون همواره محل نزاع بوده، اختلاف در ریشۀ واژۀ «نبی» است. برخی این واژه را برآمده از «نبأ» به معنای خبر می‌دانند و برخی از «نبو» به معنی بلندی و رفعت. ابن‌عربی هر دو ریشه را در مادۀ نبی پذیرفته است و طبق نظریۀ او «نبی مهموز» فرع و متولد از «نبی واوی» است. به‌عبارتی «نبأ» مشتق از «نبو» است. از شروط تحقق اشتقاق اکبر مناسبت معنایی است که ابن‌عربی در راستای دفاع از دیدگاه خود تبیینی ارائه نکرده است. با وجود این به باور نگارندگان بر اساس مبانی وجودشناسی ابن‌عربی می‌توان مناسبت معنایی میان دو ریشۀ واژۀ «نبی» یافت. «نبی واوی» اشاره به نبوت در معنای باطنی آن دارد که همان حقیقت محمدیه به‌مثابه صادر نخستین است، که دارای شریف‌ترین و عالی‌ترین شأن و رفعت در عالم آفرینش است. اما «نبی مهموز» بازگشت به جنبۀ ظاهری نبوت دارد که از آن تعبیر به نبوت تشریعی می‎‌شود که قوام آن به ابلاغ خبر است. بدین معنا «نبی مهموز» (نبی به معنای خبر) فرع بر «نبی واوی» (نبی به معنای رفعت) است که پس از شهود باطن نبوت از سوی نبی، او بار دیگر به سوی خلق باز می‌گردد و از اسمی که خود مظهر آن است خبر می‌دهد. از این‌رو از حیث وجودشناسانه اطلاق هر دو معنا بر واژۀ نبی توجیه‌پذیر و صادق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Word and Existence: The Semantics of the Word "Nabi" through Ibn Arabi's Mystical Ontology

نویسندگان [English]

  • Alireza Fazeli
  • Seyyed Mostafa Mousavi azam
  • Mohamad Ali Abbasi
Yasouj University
چکیده [English]

یکی از مسائل اختلافی میان عالمان سنت اسلامی در حوزه تفسیر قرآن، که از دیر باز تا کنون همواره محل نزاع بوده؛ اختلاف در ریشه واژه «نبی» است. ابن عربی هر دو ریشه را در ماده نبی پذیرفته است و طبق نظریه او "نبی مهموز" فرع و متولد از "نبی واوی" است. به عبارتی «نبأ» مشتق از «نبو» است. از شروط تحقق اشتقاق اکبر مناسبت معنایی است که ابن عربی در راستای دفاع از دیدگاه خود تبیینی ارائه نکرده است. با این وجود به باور نگارندگان  براساس مبانی وجودشناسی ابن عربی می توان مناسبت معنایی میان دو ریشه­ی واژه «نبی» یافت. "نبی واوی" اشاره به نبوت در معنای باطنی آن دارد که همان حقیقت محمدیه و صادر نخستین است که دارای شریفت ترین و عالی ترین شأن و رفعت در عالم آفرینش است. اما "نبی مهموز" بازگشت به جنبه ظاهری نبوت دارد که از آن تعبیر به نبوت تشریعی می­شود که قوام آن به ابلاغ خبر است. بدین معنا "نبی مهموز" (نبی به معنای خبر) فرع بر "نبی واوی" (نبی به معنای رفعت) است که پس از شهود باطن نبوت از سوی نبی، او بار دیگر به سوی خلق باز می گردد و از اسمی که خود مظهر آن است خبر می دهد. از اینرو، از حیث وجودشناسانه اطلاق هر دو معنا بر واژه نبی توجیه پذیر و صادق است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Arabi
  • Lexicology
  • Semantics
  • Outer Prophecy
  • Esoteric Prophecy
  • Prophet
  • Absolute Wilayah
ابن الأثیر، مجد الدین (1399)، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوى - محمود محمد الطناحی، بیروت: المکتبه العلمیه
ابن تیمیه، احمد (1405)، النبوات، دراسة و تحقیق محمد عبدالرحمن عوض، بیروت: دارالکتاب العربی
ابن جنی، ابوالفتح (بیتا)، الخصائص، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، قاهره: دارالکتب العلمیه
ابن عثیمین (بیتا)، شرح الفیه ابن مالک، کتابخانه مجازی مدرسه فقاهت: www.lib.efatwa.ir
ابن عربى، محیى الدین (2003)، کتاب المعرفة، دمشق: دار التکوین للطباعة و النشر
ابن عربى، محیى الدین (بیتا)، الفتوحات المکیة، بیروت: دارالصادر
ابن فارس، احمد (1399)، معجم مقاییس اللغة، محقق: عبد السلام محمد هارون. دارالفکر
ابن‌عربی، محیى الدین (1421)، مجموعه رسائل ابن عربى، بیروت: دار المحجة البیضاء
ابن‌عربی، محیى الدین (1946)، فصوص الحکم، تصحیح عفیفی ابوالعلی، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة
ابوزید، نصر حامد (2002)، هکذا تکلم ابن‌عربی، مصر: الهیئه العامه المصریه للکتب
آشتیانى، جلال الدین (1370)، شرح مقدمه قیصرى، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیر کبیر
اصفهانی، راغب (1404)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ دوم، دفتر نشر الکتاب
اهل سرمدی، نفیسه (1395)، «تاملی در قواعد و روش شناسی تاویل در منظومه فکری ابن‌عربی»، در خردنامه صدرا، شماره 86.، صفحات 19-32
ایرانمنش، پری (1399)، کاوشی در معنا، اقسام و قلمرو دین از منظر ابن‌عربی، سایت: www.3danet.ir،  اردیبهشت 1399
جامى، عبد الرحمن (1370)، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى
جرجانی، میر سید شریف (1403)، التعریفات، بیروت: دار الکتب العلمیة
جمال الدین ابن منظور (1414)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دارالصادر
جوهری، ابونصر (1407)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق: عطار، احمد عبدالغفور، بیروت: دارالعلم
حقی، مریم (1397)، «ریشه‌شناسی لغات از منظر ابن‌عربی در فصوص الحکم»، مشهد: سومین همایش زبان ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، اسفند 1397
الحکیم، سعاد (1411)، ابن عربی و مولد لغة جدیدة، بیروت: المؤسسة الجامعة للدراسات و النشر و التوزیع
خمینی، مصطفی (1385)، تحریرات فی الاصول، چاپ دوم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
رشا (2014)، منزله الولایه الصوفیه عند الشیخ محی الدین بن عربی، آکادمیه للدراسات الاجتماعیه و الانسانیه، جامعه حسیبه بن بوعلی. العدد 12. ص23-29، ژوئن 2014
زمخشری، جار الله (1419)، اساس البلاغه، تحقیق، محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه
سیبویه، عمرو بن عثمان (1408)، الکتاب، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قاهره: مکتبه الخانجی
سیوطی، جلال الدین (بیتا)، المزهر فی علوم اللغه وانواعها، قاهره: الناشر : دار احیاء الکتب العربیة
عسکری، حسن بن عبدالله (بیتا)، الفروق فی اللغه، بیروت: دار الآفاق الجدیده
عفیفی، ابوالعلا (1380)، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمه نصرالله حکمت، تهران: الهام
فاضلی، علیرضا (1396)، وحی و نبوت از نگاه آکوئیناس و ملاصدرا، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
فرزانه، بابک (1376)، «اشتقاق»، دانشنامه بزرگ اسلامی، جلد9، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
فرغانى، سعید الدین (1379)، مشارق الدرارى شرح تائیه ابن فارض، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى
فرغانى، سعید الدین (1428)، منتهى المدارک فى شرح تائیة ابن فارض، بیروت: دار الکتب العلمیة
فیض کاشانی، ملامحسن (1386)، کلمات مکنونه، تصحیح صادق حسن زاده، چاپ دوم، قم: مطبوعات دینی
قرشی، علی اکبر (1371)، قاموس القرآن، تهران:دارالکتب الاسلامیه
القونوى، صدرالدین (بیتا)، الفکوک، نسخه خطى
قیصرى، داود (1381)، رسائل قیصرى، چاپ دوم، تهران: موسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران
کاشانى، عبدالرزاق (1426)، اصطلاحات الصوفیة، بیروت: دار الکتب العلمیة
کاشانى، عبدالرزاق (1426)، لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة
کاشانی، عبدالرزاق (1370)، شرح فصوص الحکم، چاپ چهارم، قم: انتشارات بیدار
مبروک، علی (1993)، النبوة من علم العقائد الی فلسفة التاریخ، بیروت: دارالتنویر
مصطفوى، حسن (1386)‌، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مظفر، محمد رضا (1370)، اصول الفقه، چاپ چهارم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
مولوی، جلال الدین (1379)، مثنوى معنوى، بسعی و اهتمام رینولد الین نیکلسون تهران: انتشارات امیرکبیر
نسفى، عزیز الدین (1386)، الإنسان الکامل، چاپ هشتم، تهران: انتشارات طهورى
نیریزی، ام سلمه بیگم (1381)، جامع الکلیات، تصحیح مهدی افتخار، قم: کتابسرای اشراق
ولی، شاه نعمت الله (بیتا)، مکتوبات، به کوشش محمد رسا: بی جا