ابصار از منظر فلاسفه اسلامی و دانشمندان علوم تجربی نوین

آهنچی, امید

ابصار از منظر فلاسفه اسلامی و دانشمندان علوم تجربی نوین

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

امید آهنچی

استادیار مرکز معارف اسلامی و علوم انسانی دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

ابصار یکی از مفاهیمی است که فلاسفه اسلامی از یک سو و دانشمندان علوم تجربی از سوی دیگر به آن پرداخته و با توجه به مبانی خود، به نحوی به شرح آن همت گمارده‌اند. امروزه بایسته است نظریه‌های طبیعیات فلاسفه اسلامی را با دستاوردهای نوین تجربی محک بزنیم تا به صحت و سقم این نظریه‌ها از یک سو و همچنین صحت و سقم نتایجی که فلاسفه اسلامی بر مبنای این مقدمات طبیعیات گرفته‌اند از سوی دیگر دست یابیم. در این نوشتار به منظور بررسی میزان تطابق آرای فلاسفه اسلامی با دانشمندان علوم تجربی نوین در خصوص ابصار، ابتدا به شرح آرای فلاسفه در این‌باره پرداخته و سپس به تبیین آرای دانشمندان علوم تجربی نوین نشسته‌ایم. به منظور تبیین جایگاه دقیق نظرات ناظر به ابصار، به مفاهیمی چون احساس و ادراک و تمایز میان آنها اشاره شده است. نتایج بررسی آرای فلاسفه اسلامی در باب بینایی و ابصار نشان می‌دهد که در خصوص احساس بینایی، نظریه خروج شعاع، مورد پذیرش دانشمندان علوم تجربی معاصر نبوده است، ولی آنها به کلیات نظریه انطباع، رأی مثبت می‌دهند. از سوی دیگر، نظریه انشاء نیز که ناظر به ادراک بینایی است، نظریه‌ای قابل قبول بوده و پس از جمع شدن با نظریه انطباع، به نظریه‌ای جامع در باب ابصار تبدیل می‌شود. بنابراین، امروزه نتایج فلسفی حاصل از نظریه‌های انطباع و انشاء با توجه به دستاوردهای نوین تجربی از لحاظ صحت مبانی طبیعیاتی قابل قبول است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388ش.
ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، الإلهیات من کتاب الشفاء، تصحیح حسن حسن زاده آملى، قم: مکتب الاعلام الاسلامی،1418 ق.
_________ ، التعلیقات، بیروت، مکتبة الاعلام الاسلامى،1404 ق/ الف.
_________ ، الشفاء (الطبیعیات)، جلد دوم، کتاب النفس، قم: مکتبة آیة الله المرعشى،1404 ق/ب.
_________ ، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،1379 ش.
_________ ، رسالة احوال النفس، پاریس: دار بیبلیون،2007 م.
_________ ، رسائل ابن سینا 2، جلد دوم، استانبول: دانشکده ادبیات استانبول،1953م.
اتکینسون و هیلگارد، ریتا ال و ارنست، زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه نصرت الله پورافکاری، جلد اول، تهران: انتشارات آینده سازان/ شهرآب، 1385ش.
ارسطو، درباره نفس، ترجمه علیمراد داوودی، تهران: دانشگاه تهران، 1349ش.
ایروانی و خداپناهی، محمود و محمد کریم، روان‌شناسی احساس و ادراک، تهران: انتشارت سمت، 1388ش.
بناب، مهدی محی الدین، روانشناسی احساس و ادراک، تهران: انتشارات دانا،1374ش.
تهانوى، محمد على، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، جلد دوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون،1996م.
حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1365ش.
حلّی، ابومنصور جمال‌الدین، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: موسسه النشر الاسلامی،1413 ق.
رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات، قم: انتشارات بیدار، 1411 ق.
__________ ، شرح عیون الحکمة، جلد سوم، تهران: موسسة الصادق، 1373 ش.
سبزوارى، ملاهادی، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملی، جلد پنجم، تهران: نشر ناب، 1369-1379ش.
ستوده، غلامرضا، فرهنگ متوسط دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1385 ش.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، حکمۀ الاشراق، با شرح قطب الدین شیرازی و تعلیقات صدرالمتألهین، جلد دوم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1392ش.
___________ ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد دوم و سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 1380ش.
طباطبایی، صالح، ابن هیثم فیزیکدان اسلامی، تهران: انتشارات روزنه، 1378ش.
طباطبایی، محمد حسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد اول، تهران: انتشارات صدرا، 1375ش.
طوسی، ابوجعفرمحمد بن محمدبن‌حسن، تجرید الاعتقاد، تهران: دفتر تبلیغات اسلامی، 1407ق.
فارابی، ابو نصر محمد بن محمد، التعلیقات، بیروت: دارالمناهل، 1408 ق.
__________ ، الجمع بین رأى الحکیمین، تهران: انتشارات الزهراء، 1405 ق.
فیضی، زهرا، مبانی روانشناسی احساس و ادراک، تهران: نشر پشوتن، 1383ش.
قاآنی، حبیب الله بن محمد علی، دیوان حکیم قاآنی شیرازی، تهران: موسسه انتشارات نگاه، 1380 ش.
کورن، استنلی، دریافت حسی و ادراک، ترجمه محمد علی گودرزی، تهران: انتشارات سمت، 1390ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: ناس، 1390ش.
ملاصدرا شیرازی، صدرالدین محمد، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار الاربعه، تصحیح مقصود محمدی، جلد چهارم ، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1383ش/الف.
__________ ، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار الاربعه، جلد اول ، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
__________ ، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار الاربعه، تصحیح علی اکبر رشاد، جلد هشتم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1383ش/ب.
__________ ، مجموعه رسائل فلسفى صدر المتألهین، تهران: انتشارات حکمت، 1375ش.
نادری و سیف نراقی، عزت و مریم، احساس و ادراک از دیدگاه روانشناسی، تهران: انتشارات بدر، 1373ش.
ورنون، ام.دی، روانشناسی احساس و ادراک، ترجمه و تلخیص: علی پورمقدس، اصفهان: انتشارات مشعل، 1367ش.
Guyton & Hall, Arthur & John, Textbook of Medical Physiology, Philadelphia, Sanders Company, 2011.
Harris & Nagy, Peter&Sue, Mosby's Dictionary of Medicine, Nursing and Health Professions, San Diego (California), Elsevier, 2009.
Johnson, Leonard, Medical Physiology, San Diego (California), Elsevier, 2003.